“เพชรดีมณีแดง เขียวใสแสงมรกต
เหลืองใสสดบุษราคัม แดงแก่ก่ำโกเมนเอก
สีหมอกเมฆนิลกาฬ มุกดาหารสีหมอกมัว
แดงสลัวเพทาย สังวาลสายไพฑูรย์”

บทกวีที่คุ้นหู ที่ประพันธ์โดย ครูมนตรี ตราโมท(พศ.2443 – 2538) ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง ดนตรีไทย เป็นบทกลอนที่ประพันธืขึ้นเพื่อใช้ในขับร้องประกอบการระบำ มณีนพรัตน์ ในบทกลอนได้กล่าวถึง พลอย 9 ชนิด ซึ่งตีความออกมาว่าเป็น เพชร ทับทิม มรกต โกเมน ไพลิน มุกดาหาร(Moons tone) เพทาย(Zircon) และไพฑูรย์ (Cat’s eye chrysoberyl หรือเพชรตาแมว) พลอยชนิดอื่น สามารถตีความเป็นชื่อพลอยได้อย่างตรงตัว ขาดแต่ สีหมอกเมฆ นิลกาฬ ทำไมถึงตีความได้ว่า ไพลิน ทั้งๆที นิล หมายถึง สีดำ กาฬก็หมายถึง สีดำ เช่นกัน

ก่อนอื่นเรามาทำความรู้จักกับคำว่าไพลินกัน ชื่อ ไพลิน มาจากไหน ตำนานเรื่องเล่าของชื่อไพลิน มาจากเรื่องเล่าการพบเจอพลอยสีน้ำเงิน ในบริเวณ เมืองไพลิน ประเทศกัมพูชา เรื่องมีอยู่ว่า มีนายพรานออกไปล่าสัตว์ เมื่อไปถึง แถวๆแม่น้ำ ได้ไปพบตัวนากกำลังเล่นหินอยู่ เมื่อได้มองดูดีๆ พบว่าหินที่ตัวนากเล่น เป็นหินสีน้ำเงินสวย นายพรานจึงไล่ตัวนาก แล้วหยิบหินก้อนนั้นมาดู จึงพบว่า มีสีน้ำเงินสวย จึงนำหินก้อนนี้มาขายที่จังหวัดจันทบุรี เมื่อพ่อค้าพลอยที่จันทบุรีเห็น พบว่าเป็นพลอยน้ำเงินสวยงาม จึงได้เรียกพลอยเม็ดนี้ว่าไพลิน ซึ่งเป็นชื่อที่เพี้ยนเสียงมาจากคำว่า “ไปเลิน” คำว่าไปคือตัวนาก ส่วนเลินคือ เล่น ดังนั้น ไปเลิน หมายถึง ตัวนากกำลังเล่นอยู่ ต่อมาจึงเรียกบริเวณที่เจอพลอยว่า เมืองไพลิน ปัจจุบันที่เมืองไพลิน มีรูปปั้น ตัวนากที่เล่นพลอยอ อยู่ที่เขายายหยาด หรือ พนมหยาดซึ่ง บริเวณเขาพนมหยาดเอง ก็เป็นจุดที่เคยขุดพบเจอพลอยไพลินเช่นกัน

ส่วนคำว่า นิลกาฬ (นิน-ละ-กาน) ดูจากคำว่า นิล และกาฬ ซึ่งมีความหมายว่า ดำ ทั้งสองคำ ไม่น่าจะหมายถึง พลอยสีน้ำเงินได้เลย หากไปดูคำนีในภาษาบาลี-สันสกฤต พบว่า นิลกาฬ ไม่มีความหมายอะไร แต่เมื่อไปดูภาษา Tamil หรือ ทมิฬ มีคำที่ใกล้เคียงกับคำว่า นิลกาฬ คือคำว่า Nilakkal นีลักกัล (நீலக்கல்) ที่แปลว่า Blue sapphire จึงมีความเชื่อว่า นิลกาฬ น่าจะมาจากการเพี้ยนเสียงของคำว่า นีลักกัล ในภาษาทมิฬ

  ดังนั้น คำว่า ไพลิน และ นิลกาฬ คือพลอยชนิดเดียวกัน เป็นแร่คอรันดัม ที่มีสีน้ำเงิน มีความแข็งเท่ากับ 9 ในโมห์ลสเกล ชื่อนิลกาฬ เป็นคำที่เพี้ยนเสียงมาจากภาษา ทมิฬ และไพลิน เป็นชื่อเมืองที่มีการขุดพบพลอยชนิดนี้ในประเทศกัมพูชา แต่ไม่ว่าจะเป็นชื่อใด ไพลิน ถือว่าเป็นพลอยที่นิยม และมีความสวยงามที่น่าหลงใหลอยู่ ไม่เสื่อมคลาย