จากราคา ความสวยงาม พลังและความเชื่อ อันเป็นที่มาของความต้องการในหยกเฝ่ยชุ้ย จึงทำให้มีการทำเลียนแบบ และทำหยกสังเคราะห์ออกมา ก่อนอื่นขออธิบาย สองคำนี้ก่อนว่า เลียนแบบ กับสังเคราะห์ ต่างกันอย่างไร

ดังนั้นความแตกต่างของพลอยเลียนแบบกับพลอยสังเคราะห์ คือ พลอยเลียนแบบมีแค่สีที่เหมือนกัน ในขณะที่พลอยสังเคราะห์ สมบัติต่างๆเหมือนกัน ต่างกันตรงมลทินภายใน หยกเฝ่ยชุ้ยมักมีการนำพลอยชนิดอื่นมาเลียนแบบเช่น หยกNephrite อะเวนจูรีนควอทซ์ คริสโซเพรส ควอทซ์ย้อมสี พลาสติก มากกว่าหยกสังเคราะห์ การทำหยกสังเคราะห์ ไม่นิยมทำเนื่องจาก หยกสังเคราะห์ที่ทำขึ้น ไม่สวยงามเท่ากับของธรรมชาติ และมีราคาสูง ดังนั้นส่วนใหญ่เมื่อเจอหยกสีเขียว สิ่งที่ต้องสงสัย คือเป็นหยกเฝ่ยชุ้ย หรือเป็นพลอยชนิดอื่นที่นำมาเลียนยแบบ

วิธีการตรวจสอบหยกเฝ่ยชุ้ย วิธีต่างๆ

ถ้าเอาเส้นผมมาพันรอบหยก แล้วใช้ไฟลน ถ้าเป็นหยกแท้ เส้นผมจะไม่ขาด ถ้าไม่ใช่หยก เส้นผมจะขาด เส้นผมของคนมีองค์ประกอบหลักคือ โปรตีน เมื่อถูกความร้อนจะไหม้มีกลิ่นเฉพาะตัว ถ้าเคยเห็นการตรวจด้วยวิธีนี้ เป็นการเอาไฟลนแล้วแกว่งไปมา ไม่ได้เอาไฟไปจ่อ ความร้อนที่เกิดขึ้น จะแพร่ผ่านเส้นผมไม่ยังหยก หรือแร่ จึงทำให้เส้นผมไม่ไหม้ ดังนั้น ไม่ว่าจะเป็น หยกเฝ่ยชุ้ย หรือแร่ชนิดใดก็ตาม เส้นผมที่นำมาพัน จะไม่ขาดเมื่อถูกไฟลน วิธีการตรวจวิธีนี้ จึงไม่สามารถนำมาใช้ตรวจสอบได้

จับดูจะรู้สึกเย็น เพราะหยกเป็นของเย็น วิธีนี้ใช้ได้ไหม??? ในการตรวจสอบอัญมณี มีวิธีการตรวจสอบวิธีหนึ่งที่เรียกว่า Worm in touch, cold in touch วิธีการนี้ ช่วยแยกแยะได้อย่างคร่าวๆ ว่าพลอยชิ้นนี้ เป็นแร่ แก้ว หรือพลาสติก วิธีการนี้ สามารถแยกแก้ว พลาสติก ออกจากแร่ได้ แต่ไม่สามารถแยกหยกเลียนแบบชนิดอื่นๆที่นำมาเลียนแบบได้ เช่น ควอทซ์ย้อมสี ซึ่งมีราคาต่างกับหยกเฝ่ยชุ้ยค่อนข้างมาก

การใช้ไฟมาเผา ถ้าเป็นหยกเฝ่ยชุ้ยจะไม่ไหม้ หรือเสียหาย ส่วนของปลอมจะ หด หรือละลายไป อุณหภูมิของเปลวไฟจากไฟแช็ก หรือเตาแก๊ส อยู่ที่ 400 -1200 องศาเซลเซียส วิธีการดังกล่าวใช้ได้สำหรับการแยกหยกออกจาก หยกเลียนแบบที่เป็นพลาสติก เรซิ่น แต่ไม่สามารถแยกจากหยกเลียนแบบตัวอื่นๆได้ และการใช้ความร้อนไปสัมผัสกับหยกเฝ่ยชุ้ยโดยตรง มีโอกาสทำให้หยกไหม้ มีรอยสีน้ำตาลเกิดขึ้น ทำให้สีเปลี่ยน เสียราคาได้

ใช้กล้องไมโครสโคปสำหรับตรวจสอบอัญมณีโดยเฉพาะ ตรวจดูมลทินของหยกเฝ่ยชุ้ย และพลอยชนิดอื่นที่มาเลียนแบบ วิธีการนี้ เมื่อนักอัญมณีศาสตร์ที่มีประสบการณ์สามารถแยกแยะมลทินของหยกเฝ่ยชุย กับหยกเลียนแบบชนิดต่างๆได้

ใช้เครื่อง Laser Raman Spectroscopy เครื่องมือขั้นสูงเครื่องนี้เป็นเครื่องมือที่สามารถตรวจสอบว่า พลอยเม็ดที่ตรวจอยู่มีแร่อะไรอยู่บ้าง โดยเครื่องใช้ เลเซอร์ฉายไปยังตัวอย่าง เพื่อให้เกิดปฏิกิริยาทางวิทยาศาสตร์ แล้วนำผลที่ได้ไปเทียบกับตัวอ้างอิงที่มีอยู่ เราก็จะทราบได้ว่า พลอยที่ตรวจสอบอยู่คืออะไร ดังนั้นพลอยที่ผ่านการตรวจสอบด้วยเครื่อง Laser Raman Spectroscopy สามารถบอกได้อย่างชัดเจนว่าเป็น พลอยชนิดใด ทำให้ทราบได้อย่างชัดเจนว่าเป็นหยกเฝ่ยชุ้ย หรือหยกเลียนแบบชนิดใด

เครื่อง Fourier Transform Infrared Spectroscopy หรือมีชื่อย่อว่า เครื่อง FTIR เป็นเครื่องมือขั้นสูงที่ตรวจสอบการดูดกลืน หรือส่องผ่านแสงอินฟาเรด ของอัญมณี วิธีนี้ใช้การได้ดีกับการตรวจสอบว่าหยกมีเรซิ่น อยู่ในรอยแตกหรือไม่ รวมทั้งสามารถตรวจได้ว่าเป็นหยกเฝ่ยชุ้ยหรือไม่อีกด้วย

จะเห็นได้ว่า การตรวจสอบอัญมณี มีหลากหลาย วิธีที่ควรทำ ควรเป็นวิธีที่ไม่ทำอันตรายใดๆกับหยก เพราะนอกจากราคาที่สูง หยกบางเม็ด ยังมีคุณค่าทางจิตใจการตรวจสอบแบบทำลายตัวอย่าง จึงไม่ควรกระทำเป็นอย่างยิ่ง ในห้องแลบต่างๆที่ให้บริการตรวจสอบอัญมณี ใช้วิธีการตรวจสอบที่เป็นเทคนิคไม่ทำลายตัวอย่างเป็นส่วนใหญ่ มีเพียงส่วนน้อย ที่เป็นการตรวจสอบแบบทำลายตัวอย่าง แต่ก็เป็นเพียงจุดเล็กมากๆ ที่ตาเปล่ามองไม่ค่อยเห็น ดังนั้นไม่ว่าจะเป็นวิธีแบบไหน ใช้ได้หรือไม่ได้ สิ่งสำคัญคือการตรวจนั้นต้องไม่ทำให้หยกเป็นรอยเสียหาย